Mô hình trường THPT chuyên lạc hậu: Lo ngại biến tướng ở cấp THCS

Học sinh thi tuyển sinh lớp 10 chuyên năm 2024.Ảnh: Đức Nguyễn

Trường thường lấn sân

Nếu chỉ số đánh giá trường THPT chuyên dựa vào số lượng giải quốc gia, quốc tế thì đã đến lúc các nhà làm chính sách giáo dục cần xem lại. Kết quả thi học sinh giỏi quốc gia năm học 2024-2025 cho thấy, nhiều học sinh trường THPT không chuyên đoạt giải. Trong số này có rất nhiều trường ở vùng sâu vùng xa của các tỉnh.

Trường THCS-THPT Đông Du (Đắk Lắk) chiếm 9/72 học sinh đoạt giải học sinh giỏi quốc gia của tỉnh. Trường THPT Chi Lăng (Gia Lai) đạt thành tích 5/50 giải học sinh giỏi quốc gia của tỉnh. Hai học sinh lớp 11 của trường này đạt thành tích một giải Nhì và một giải Ba môn Vật lí. Các học sinh còn lại đoạt giải Khuyến khích.

Đặc biệt nhất là tỉnh Sóc Trăng. Tuy chỉ có 28 giải học sinh giỏi quốc gia nhưng học sinh 9 trường THPT không chuyên của tỉnh đạt 12 giải, số còn lại đến từ trường chuyên. Thành tích cao nhất của đoàn học sinh giỏi tỉnh Sóc Trăng năm nay là giải Nhì và học sinh này học tại Trường THPT Thuận Hòa, huyện Châu Thành, không phải trường chuyên. Một học sinh khác của trường này đoạt giải Khuyến khích môn Ngữ văn. Học sinh trường không chuyên tỉnh Vĩnh Long đóng góp 6/17 giải học sinh giỏi quốc gia của tỉnh này. Cà Mau và một số tỉnh phía Nam khác cũng có số lượng đóng góp giải quốc gia từ các trường THPT thường khá nhiều.

TPHCM có 16/18 trường THPT thường có học sinh tham dự kì thi chọn học sinh giỏi quốc gia (2 trường còn lại là THPT chuyên Lê Hồng Phong và THPT chuyên Trần Đại Nghĩa). Như vậy, số lượng trường THPT thường ở TPHCM có học sinh đạt giải quốc gia cao với 12/16 trường có học sinh tham dự cuộc thi.

Hà Nội năm học 2024-2025 cũng có nhiều học sinh đến từ các trường THPT không chuyên thi học sinh giỏi quốc gia. Trong đó, Trường THCS-THPT Newton (ngoài công lập) lần đầu tiên có học sinh tham dự kì thi nhưng đã đạt thành tích ấn tượng với 4 giải thuộc 2 môn Toán, Vật lí bao gồm: 2 giải Nhì, 1 giải Ba và 1 giải Khuyến khích.

Như vậy, việc tham gia và đạt giải tại kì thi học sinh giỏi quốc gia không còn là “đặc quyền” của các trường THPT chuyên, các trường THPT không chuyên đang lấn sân và đạt kết quả khá tốt. Thậm chí có học sinh còn được tham gia vòng loại 32, vòng chọn đội tuyển thi quốc tế như học sinh đạt giải Nhì môn Toán học sinh giỏi quốc gia của Trường THCS-THPT Newton (Hà Nội).

Xuất hiện trường năng khiếu

UBND quận Cầu Giấy (Hà Nội) vừa có quyết định cho phép thành lập Trường THCS Năng khiếu ĐH Sư phạm trực thuộc Trường ĐH Sư phạm Hà Nội. Trong thông báo kế hoạch tuyển sinh lớp 6 năm học 2025-2026 vừa được Trường ĐH Sư phạm Hà Nội ban hành, Trường THCS Năng khiếu tổ chức xét tuyển qua 2 vòng: Sơ tuyển và đánh giá năng lực tổng hợp học sinh. Khi vào trường, học sinh sẽ được học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 cấp THCS theo quy định của Bộ GD&ĐT. Học sinh còn được tham gia các chương trình trải nghiệm, hướng nghiệp và bồi dưỡng năng khiếu dưới dạng câu lạc bộ theo các lĩnh vực: Toán và Tin học; Khoa học tự nhiên và công nghệ; Khoa học xã hội và nghệ thuật.

Trả lời phóng viên Tiền Phong, PGS.TS Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Hà Nội khẳng định, cấp THCS không có chuyên. Trường năng khiếu là phát hiện và bồi dưỡng các tiềm năng nổi trội của học sinh ở các lĩnh vực khác nhau. Các nước đều có loại hình này. Ở Việt Nam do nếp nghĩ nên hay coi năng khiếu là chuyên. Không phát hiện được năng khiếu từ sớm thì không thể có nhân tài sau này được. THCS năng khiếu này theo mô hình trường thực hành của Trường ĐH Sư phạm.

Thực tế, dư luận rất có lí khi thắc mắc việc đã có quy định cấm trường chuyên, lớp chọn ở cấp THCS mà lại cho phép mở trường “năng khiếu”. Văn bản đầu tiên quy định không tổ chức trường chuyên ở cấp THCS là Nghị quyết số 02 ngày 24/12/1996 của Ban chấp hành T.Ư Đảng khóa VIII. Sau đó, chủ trương không tổ chức trường chuyên ở cấp THCS được cụ thể hóa trong Luật Giáo dục 2005 và Luật Giáo dục sửa đổi 2019. Năm 2024, thực hiện Quy chế trường chuyên, Bộ GD&ĐT yêu cầu Trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam (Hà Nội) và Trường THPT Trần Đại Nghĩa (TPHCM) dừng tuyển sinh lớp 6.

Phụ huynh có lí do để nghĩ trường THCS năng khiếu hay trường THCS trực thuộc trường chuyên là đào tạo chuyên. Vì trước năm 2000, Việt Nam đã tồn tại mô hình trường THCS năng khiếu với nhiệm vụ đào tạo nguồn cho trường THPT chuyên. Đây thực chất là các trường THCS chuyên với các lớp chuyên các môn văn hóa.

Năm nay, việc tuyển sinh lớp 6 vào Trường Ams có thể sẽ trở lại dưới tên gọi trường THCS chất lượng cao. Tại buổi lễ công bố quyết định Trường THPT chuyên Chu Văn An, Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội gợi ý trường này nên nghiên cứu để thành lập trường THCS trực thuộc và cho rằng, hơn 20 năm qua, THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam có hệ THCS. Qua tổng kết, sở đánh giá mô hình này hoạt động tốt, tạo nguồn học sinh giỏi từ cấp học dưới cho trường chuyên. Những học sinh trưởng thành từ môi trường này có nhiều thành tích trong và ngoài nước. Vì vậy, việc thành lập trường THCS trong trường chuyên là mong muốn của ngành giáo dục Hà Nội. Tuy nhiên, lãnh đạo Sở GD&ĐT Hà Nội khẳng định, việc này phải theo quy định và hướng dẫn của luật Thủ đô sửa đổi, quy chế tổ chức trường chuyên của Bộ GD&ĐT.

Như vậy, nếu Bộ GD&ĐT không có quy định cụ thể, kịp thời thì mô hình trường THCS chuyên sẽ không mất đi mà chỉ chuyển từ tên gọi này sang tên gọi khác.

Mô hình trường THPT chuyên đã lạc hậu

24/04/2025