 |
| Chiều 20/12/2024, tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị Thủ tướng Chính phủ với các Đại sứ, Trưởng Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài về tổng kết công tác ngoại giao kinh tế năm 2024 và trọng tâm năm 2025 nhằm tạo đà bứt phá cho tăng trưởng. (Ảnh: Tuấn Anh) |
Ngành Ngoại giao, đặc biệt là công tác ngoại giao kinh tế đã có những đóng góp và ý nghĩa như thế nào đối với công cuộc hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, thưa bà?
Từ khi Việt Nam bước vào giai đoạn Đổi mới, ngành Ngoại giao đã chọn hướng đi rất đúng là đẩy mạnh ngoại giao kinh tế để thực hiện chủ trương đổi mới đất nước mà trước hết là đổi mới hệ thống kinh tế. Trong đổi mới kinh tế, chúng ta đưa ra ba chủ trương quan trọng: Chuyển đổi từ kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường, phát triển kinh tế nhiều thành phần, mở cửa với các thị trường nước ngoài.
Và ngoại giao đã trở thành một trong những trụ cột trong công cuộc Đổi mới của Việt Nam từ những ngày đầu. Những hoạt động ban đầu của ngành Ngoại giao, cụ thể là ngoại giao kinh tế vô cùng đáng quý khi trở thành những nhịp cầu, kết nối các quốc gia, tổ chức quốc tế, chuyên gia cũng như các nguồn lực từ bên ngoài vào Việt Nam để chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ chúng ta từng bước thay đổi thể chế, chuyển đổi mô hình kinh tế, đặt những “viên gạch đầu tiên” cho quá trình Đổi mới. Các nguồn lực hỗ trợ từ bên ngoài thông qua kênh ngoại giao đã đóng vai trò quan trọng, giúp Việt Nam từng bước hoàn thiện khuôn khổ chính sách, pháp luật phù hợp với kinh tế thị trường, tạo dựng niềm tin với cộng đồng quốc tế, chứng minh được công cuộc Đổi mới của Việt Nam là “không thể đảo ngược”.
Tiếp đó là những thành công của công cuộc hội nhập với dấu mốc gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) năm 1995 và Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) năm 2007. Quá trình hội nhập sau đó mở rộng trên các tất cả lĩnh vực, đặc biệt là hội nhập kinh tế, thương mại có nền tảng để phát triển rất mạnh. Sau khi gia nhập WTO, quá trình hội nhập của Việt Nam đi vào chiều sâu hơn qua việc đàm phán các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới trong khuôn khổ hợp tác đa phương, với các khu vực khác nhau, các kênh hợp tác song phương với các đối tác kinh tế quan trọng.
Từ nền tảng của Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Việt Nam đẩy nhanh đàm phán với Liên minh châu Âu (EU), tiến tới ký kết Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư (EVIPA). Tiếp đó là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) giữa 10 nước ASEAN và năm đối tác là Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia và New Zealand… Việt Nam đã có quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với nhiều nền kinh tế quan trọng nhất trên thế giới; tham gia hội nhập với những khu vực kinh tế quan trọng hàng đầu. Có thể nói, trong các kênh hội nhập, đặc biệt là khi đàm phán các FTA, sự tham gia của ngành Ngoại giao rất quan trọng.
 |
| Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn chủ trì cuộc họp của Tổ công tác về tăng cường hợp tác, chủ động thích ứng với điều chỉnh chính sách kinh tế, thương mại của Hoa Kỳ, ngày 8/4. (Nguồn: VGP) |
Tại Hội nghị tổng kết công tác ngoại giao kinh tế năm 2024 và trọng tâm năm 2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đánh giá ngoại giao kinh tế là điểm sáng trong công tác đối ngoại. Theo bà, những chuyển biến quan trọng, thực chất nào của ngoại giao kinh tế đã đóng góp vào thành tựu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong thời gian qua?
Tôi cho rằng những đóng góp của công tác ngoại giao kinh tế trong khoảng thời gian vừa qua rất quan trọng, nhất là trong bối cảnh thế giới đầy biến động. Ngành Ngoại giao, cụ thể là công tác ngoại giao kinh tế đã cung cấp các thông tin, động thái, cảnh báo kịp thời để các doanh nghiệp, hiệp hội, ban, bộ, ngành có sự chuẩn bị trước những điều chỉnh thương mại trên thế giới.
Điều này cũng được thể hiện rõ nét qua sự kiện mới đây, sau khi Tổng thống Donald Trump công bố mức thuế đối ứng áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, trong đó Việt Nam, ngành Ngoại giao đã theo dõi sát tình hình tại Mỹ, tìm cách vận động hành lang, tìm kiếm các kênh khác nhau để hỗ trợ, tạo thuận lợi cho quá trình đàm phán thuế quan.
Phải nói rằng, ngoại giao đã làm rất khéo, rất tài tình. Không phải ngẫu nhiên mà ngay sau tuyên bố về thuế quan của Mỹ (ngày 2/4), Tổng Bí thư Tô Lâm là một trong những nhà lãnh đạo đầu tiên điện đàm với Tổng thống Trump (ngày 4/4) để trao đổi về các biện pháp tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy hợp tác kinh tế, hướng đến thương mại công bằng, bền vững, hài hòa lợi ích của các bên. Động thái này sau đó đã được dư luận trong nước và quốc tế đánh giá rất cao.
Cũng chưa đầy 24 giờ sau tuyên bố của Mỹ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã triệu tập cuộc họp Thường trực Chính phủ. Tổ công tác đặc biệt do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn làm Tổ trưởng được lập tức thành lập, sau đó là đoàn đàm phán do Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc dẫn đầu sang Mỹ với tư cách Đặc phái viên của Tổng Bí thư.
Trong bối cảnh mới, ngoại giao Việt Nam đang ngày càng năng động, sáng tạo và chủ động hơn. Ngành Ngoại giao đã thiết kế biết bao nhiêu cuộc gặp giữa các lãnh đạo chủ chốt của ta với lãnh đạo các nước, các tập đoàn lớn, tổ chức quốc tế… trong các khuôn khổ song phương và đa phương. Chưa bao giờ hoạt động đối ngoại, nhất là đối ngoại cấp cao, diễn ra sôi động, rộng khắp các châu lục và tại nhiều diễn đàn, cơ chế đa phương quan trọng như hiện nay. Dường như các quốc gia đều muốn xuất hiện ở Việt Nam đúng vào thời điểm này, chung tay cùng Việt Nam thực hiện khát vọng trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Công tác ngoại giao kinh tế đã tích cực đồng hành, hỗ trợ các ngành, lĩnh vực, địa phương và doanh nghiệp Việt Nam mở rộng hợp tác. Cùng với Bộ Công Thương, các Thương vụ, các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài hoạt động tích cực, giúp các hiệp hội, ngành hàng nắm bắt thêm thông tin của các thị trường và tham mưu các định hướng, giải pháp tháo gỡ khó khăn, mở rộng thị trường xuất khẩu, tìm kiếm các thị trường tiềm năng mới; hỗ trợ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp Việt Nam trong các tranh chấp thương mại quốc tế... Các Trưởng cơ quan đại diện Việt Nam tại nước ngoài, trước khi lên đường nhận nhiệm vụ mới đều có các buổi làm việc với các ban, bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội... để nắm bắt đề xuất, ý kiến, tiếp nhận những “đơn đặt hàng” cụ thể. Theo tôi, đây là cách làm hay và hiệu quả.
Ngoại giao kinh tế đã hỗ trợ doanh nghiệp và địa phương hội nhập quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài (FDI), thúc đẩy thương hiệu quốc gia và hình ảnh Việt Nam ra thế giới. Các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài tích cực triển khai hoạt động ngoại giao kinh tế, xúc tiến thương mại, đầu tư và du lịch, hỗ trợ doanh nghiệp, địa phương tham gia xúc tiến thương mại, đầu tư trong và ngoài nước…
 |
| Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan. |
Năm 2025, bối cảnh kinh tế và thương mại toàn cầu nổi lên nhiều biến động, đặc biệt là trong lĩnh vực thuế quan, tạo ra nhiều thách thức phức tạp. Dưới góc nhìn của một chuyên gia, theo bà, công tác ngoại giao kinh tế cần chuyển hướng và thích nghi như thế nào?
Rõ ràng, chính sách thuế quan mới của Tổng thống Donald Trump đã cho thấy, nếu chúng ta không thoát khỏi “phận quốc gia gia công” thì sẽ đến lúc chúng ta không thể xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Hiện phía Mỹ đang nghi ngờ Việt Nam là nơi lẩn tránh xuất xứ hàng hóa nên quá trình đàm phán không chỉ “đấu” về thuế mà cần giải trình để phía bạn yên tâm, biết doanh nghiệp ta đang làm ăn thế nào, tránh hiểu nhầm dẫn đến việc áp mức thuế cao.
Đây là thời điểm khó khăn nhưng cũng là cơ hội thức tỉnh, đặc biệt là trong mối quan hệ thương mại với phía Mỹ. Việt Nam hiện có FTA với 17 quốc gia nhưng không có Mỹ. Hai bên vẫn chỉ đang dừng lại ở Hiệp định thương mại song phương Việt Nam - Mỹ (BTA) ký năm 2001 và BTA+ ký năm 2006 trước khi ta gia nhập WTO. Vì vậy, Việt Nam cần đẩy nhanh đàm phán để ứng xử với hàng hóa của Mỹ như một nước có FTA với chúng ta, từ hàng rào thuế cho tới phi thuế quan, cần xem xét từ cả hai phía. Ngành Ngoại giao, khi tham gia vào quá trình đàm phán cần tính đến yếu tố này.
Ngoài ra, thế giới đang thay đổi quá nhanh, không chỉ riêng nước Mỹ mà rất nhiều quốc gia khác cũng có sự điều chỉnh chính sách, nhà lãnh đạo, đảng lãnh đạo… Vì vậy, các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài cần theo dõi sát sao, phân tích, nghiên cứu, dự báo để kịp thời thông tin, tham vấn cho các ban, bộ, ngành, doanh nghiệp và địa phương trong nước để có sự chuẩn bị, ứng phó.
Cuối cùng, theo tôi ngành Ngoại giao cũng nên tham khảo Đan Mạch nghiên cứu và thử nghiệm chức danh “Đại sứ công nghệ”, bởi lẽ, thực tế cho thấy lĩnh vực công nghệ đang ngày càng gia tăng tầm quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây cũng là một trong những nghị quyết quan trọng được Tổng Bí thư Tô Lâm ví như “bộ tứ chiến lược” giúp Việt Nam cất cánh. Để có thể làm chủ công nghệ số, đưa đất nước tiến lên trong kỷ nguyên mới,̀ chúng ta cần phải có những “Đại sứ công nghệ” giúp sức.
