Toàn cầu hóa vẫn đang định hình kinh tế thế giới

WB nhận định, dù không suy thoái nhưng kinh tế thế giới đang trên đà có thập kỷ tăng trưởng yếu nhất và tăng trưởng 2025 có thể tồi nhất kể từ 2008. (Nguồn: Morgan Staley)

Đó là kết luận của Forbes trong báo cáo công bố về Bảng xếp hạng uy tín và toàn diện nhất thế giới - Global 2000. Theo đó, bất chấp những tuyên bố của ông chủ Nhà Trắng rằng Mỹ đã bị đối xử không công bằng và đang bị các đối tác “lừa” trong các thỏa thuận thương mại, toàn cầu hóa vẫn tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu, nâng cao kinh tế và mức sống của gần như mọi quốc gia trên hành tinh.

“Trò chơi” vẫn tiếp diễn

Người đứng đầu nước Mỹ Donald Trump đã sử dụng năm tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ trở lại Nhà Trắng để chỉ trích nhiều quốc gia, trong đó có các đồng minh truyền thống như Canada, Mexico và Liên minh châu Âu (EU), khẳng định rằng Mỹ “sẽ không dung thứ cho việc bị gạt”.

Cách tiếp cận công khai của Tổng thống Mỹ với các đối tác quan trọng, kể cả bạn hàng lâu năm thiên về cạnh tranh hơn hợp tác, áp đặt hoặc đe dọa áp đặt các mức thuế quan nặng nề. Tổng thống Trump cho biết, ông đang hành động để đòi lại hàng trăm tỷ USD doanh thu mới cho chính phủ Mỹ và khôi phục công bằng cho thương mại toàn cầu.

Theo giới quan sát, ông Trump đã đúng khi nói rằng, việc làm trong ngành sản xuất của Mỹ đã giảm mạnh kể từ đầu thế kỷ, khiến các thành phố công nghiệp của nước này bị suy giảm mạnh và cử tri ở những nơi đó đổ xô bỏ phiếu cho ông. Nhưng thật khó để chứng minh, toàn cầu hóa là một trò chơi có tổng bằng không (lợi ích của quốc gia này chính là sự mất mát của quốc gia khác).

Thực tế trong 23 năm Forbes lập danh sách Global 2000 - xếp hạng 2.000 công ty lớn nhất thế giới dựa trên doanh thu, lợi nhuận, tài sản và giá trị thị trường, với trọng số ngang nhau cho mỗi tiêu chí. Hai mươi năm trước, 2.000 công ty này đạt tổng doanh thu 21,9 nghìn tỷ USD, lợi nhuận 1,3 nghìn tỷ USD, tài sản 80,7 nghìn tỷ USD và giá trị thị trường 26,6 nghìn tỷ USD.

Thời gian qua, tất cả con số đó vẫn tăng đều đặn và năm nay, đều cán mức kỷ lục – tổng doanh thu 52,9 nghìn tỷ USD, lợi nhuận 4,9 nghìn tỷ USD, tài sản 242,2 nghìn tỷ USD và giá trị thị trường 91,3 nghìn tỷ USD.

Phần lớn tăng trưởng đáng kinh ngạc này đều diễn ra ở nước Mỹ. Mỹ vẫn là nơi đặt trụ sở của của các doanh nghiệp hàng đầu thế giới. Hiện tại, lãnh đạo của nhiều tập đoàn lớn tại nền kinh tế hùng mạnh nhất thế giới và lo ngại chiến tranh thương mại sẽ cản trở đà tăng trưởng này.

Lo ngại tình hình kinh tế vĩ mô và địa chính trị, CEO JPMorgan, Jamie Dimon thẳng thắn viết trong báo cáo gửi đến khách hàng: “Nước Mỹ sẽ dẫn đầu – nhưng không thể, nếu đơn độc”, ông ám chỉ khẩu hiệu “Nước Mỹ trước tiên”. Bởi theo ông, nếu các liên minh quân sự, kinh tế của phương Tây tan rã, chính nước Mỹ sẽ suy yếu theo thời gian.

Về mặt số liệu doanh nghiệp, theo Ngân hàng thế giới (WB), Mỹ vẫn đứng đầu với 612 công ty thuộc Global 2000 có trụ sở chính đóng tại quốc gia này. Dù giảm nhẹ so với 621 công ty của năm ngoái, nhưng vẫn bỏ xa nền kinh tế Trung Quốc đứng vị trí thứ hai với 317 công ty.

Báo cáo của Forbes kết luận, Mỹ tiếp tục là nền kinh tế hùng mạnh nhất thế giới và Tổng thống Trump cùng Quốc hội nước này cần phải cân nhắc kỹ - liệu nguồn thu thuế quan từ việc áp đặt các thỏa thuận thương mại cứng rắn có đáng để hy sinh những lợi ích mà Mỹ và các đồng minh đã hưởng lợi từ quá trình toàn cầu hóa hay không.

Con đường khả thi nhất

Ngay từ tháng đầu tiên của năm 2025, trong báo cáo công bố trước thềm Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) tại Davos, Thụy Sỹ (16/1), các nhà lãnh đạo đều cảnh báo nguy cơ xung đột vũ trang và chiến tranh là mối đe dọa hàng đầu đối với nền kinh tế toàn cầu.

Tổng giám đốc điều hành WEF Mirek Dusek khi đó nhấn mạnh, “trong một thế giới được đánh dấu bằng sự chia rẽ sâu sắc và rủi ro chồng chất, các nhà lãnh đạo toàn cầu phải lựa chọn giữa việc thúc đẩy hợp tác và khả năng phục hồi, hoặc đối mặt với bất ổn gia tăng”. Ông cảnh báo “mức độ rủi ro chưa bao giờ cao hơn thế”.

Nửa năm đã qua, trong báo cáo Triển vọng kinh tế toàn cầu công bố ngày 10/6, WB nhận định kinh tế thế giới tuy không rơi vào suy thoái nhưng đang bước vào một thập kỷ tăng trưởng yếu, với năm 2025 có thể ghi nhận mức thấp nhất kể từ 2008.

Theo đó, WB hạ dự báo tăng trưởng toàn cầu năm nay xuống còn 2,3%, so với mức 2,7% đưa ra hồi tháng 1. Đây là mức thấp nhất trong vòng 17 năm, không tính hai cuộc suy thoái vào năm 2009 do khủng hoảng tài chính (-1,3%) và năm 2020 do đại dịch Covid-19 (-2,9%). Tổ chức này cũng dự báo, tốc độ tăng GDP toàn cầu trung bình trong bảy năm đầu của thập niên 2020 chỉ đạt 2,5%, mức thấp nhất kể từ những năm 1960.

Đáng chú ý, cùng với nhiều rủi ro khác, WB đặc biệt nhấn mạnh “cuộc chiến thương mại” phát sinh từ chính sách thuế đối ứng dưới thời Tổng thống Trump. Theo WB, “thuế quan tăng mạnh cùng bất ổn kéo theo là nguyên nhân chính khiến tăng trưởng chững lại trên diện rộng (ảnh hưởng tới khoảng 70% nền kinh tế toàn cầu), đồng thời gây sức ép tiêu cực lên triển vọng của hầu hết các quốc gia”.

Báo cáo cũng chỉ ra, thương mại toàn cầu năm nay có thể chỉ tăng 1,8%, giảm mạnh so với mức 3,4% của năm 2024 và bằng khoảng 1/3 so với mức trung bình 5,9% những năm 2000.

Theo mô hình dự báo, nếu Mỹ nâng thuế nhập khẩu thêm 10 điểm phần trăm (tổng mức thuế lên 20%) và các đối tác thương mại đáp trả tương xứng, tăng trưởng toàn cầu có thể sụt thêm 0,5 điểm phần trăm. Kịch bản này có thể làm đình trệ thương mại từ nửa cuối năm, kéo theo suy giảm niềm tin và bất ổn trên thị trường tài chính.

Cũng trong ngày 10/6, tổ chức xếp hạng tín nhiệm Fitch Ratings hạ triển vọng trái phiếu chính phủ toàn cầu năm 2025 từ “trung tính” xuống “tiêu cực”, do lo ngại bất ổn liên quan thuế quan và chính sách thương mại.

Fitch Ratings cảnh báo, chiến tranh thương mại toàn cầu leo thang, cùng sự thiếu chắc chắn về thời điểm áp thuế và tác động của các yếu tố này đối với thương mại, chuỗi cung ứng, đầu tư và quan hệ quốc tế là những cú sốc lớn đối với nền kinh tế toàn cầu.

Giáo sư kinh tế và khoa học chính trị Barry Eichengreen (Đại học California) nhận định, hệ quả không chỉ giới hạn trong nước Mỹ, bởi nền kinh tế Mỹ quá lớn và gắn kết sâu sắc với thế giới thông qua thương mại và dòng vốn, khiến các quốc gia khác khó tránh khỏi bị tác động.

Nhìn chung, mức ảnh hưởng với từng nền kinh tế sẽ rất khác nhau, do phạm vi thuế suất. Nếu các động thái này dẫn đến một cuộc chiến thương mại trên diện rộng, hậu quả với các nhà sản xuất như Trung Quốc sẽ nghiêm trọng hơn khi nhu cầu tiêu dùng toàn cầu suy yếu. Trường hợp Mỹ rơi vào suy thoái vì thuế đối ứng cũng sẽ tác động nặng nề đến các nước đang phát triển - những nền kinh tế có mối liên kết chặt chẽ với thị trường Mỹ.

“Chính sách thuế quan của Mỹ đang có nguy cơ phá hủy trật tự thương mại tự do toàn cầu do chính Mỹ dẫn dắt kể từ sau Thế chiến thứ II”, chuyên gia kinh tế trưởng Takahide Kiuchi tại Viện nghiên cứu Nomura kết luận.

Thực tế cho thấy, toàn cầu hóa, với mọi tranh cãi và thách thức, vẫn tiếp tục đóng vai trò trụ cột đối với sự phát triển kinh tế toàn cầu. Lựa chọn hợp tác thay vì đối đầu có lẽ vẫn là con đường khả thi nhất để thế giới vượt qua những cú sốc hiện tại.